علم رجال، جلسه ۶
♦جانمایی درس♦
🗂 ادله مثبتین نیاز به علم رجال
✅ وجود روایات جعلی (ادامه بحث غلو)
♦فهرست مطالب درس♦
معرفی کتاب اعتبار سنجی احادیث شیعه
ارتباط معنادار بین مساله غلو و تضعیف
نکته پایانی در برخورد با راویان تضعیف شده
♦متن درس♦
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین
اللهم صل علی محمد و آل محمد
محل بحث:
بحث در مورد ادله نیاز به علم رجال بود که یکی از فوائد آن شناخت راویان اهل جعل و وضع حدیث است. در این راستا به یکی از مهمترین عوامل جعل یعنی غلو اشاره شد که در این جلسه یکی از منابع بسیار خوب پیرامون این مساله را معرفی می‌کینم و سعی داریم مروری بر ارتباط غلو و تضعیف داشته باشیم و بعد به طور عملی چند نفر از راویانی که متهم به غلو بوده‌اند را بررسی کنیم.
معرفی کتاب اعتبار سنجی احادیث شیعه
ارتباط معنادار بین مساله غلو و تضعیف
بررسی سه راوی متهم به غلو
رجال الکشی ص۳۶۳ : قال محمد بن مسعود یونس بن ظبیان متهم غال
رجال الکشی ص۳۶۴ : عمار بن أبی عنبسه قال هلکت بنت لأبی الخطاب فلما دفنها اطلع یونس بن ظبیان فی قبرها فقال السلام علیک یا بنت رسول الله
رجال الکشی ص۵۴۶ : و ذکر علی بن محمد بن قتیبه النیسابوری عن الفضل بن شاذان أنه … فی بعض کتبه الکذابون المشهورون أبو الخطاب و یونس بن ظبیان… .
رجال النجاشی ص۴۴۸ : ضعیف جدا لا یلتفت إلى ما رواه کل کتبه تخلیط
ابن الغضائری ج ۱ ص۱۰۱ : غال وضاع للحدیث روى عن أبی عبد الله علیه السلام لا یلتفت إلى حدیثه
الخلاصهللحلی ص۲۶۶ : قال أبو عمرو الکشی …و قال النجاشی …قال ابن الغضائری … فأنا لا أعتمد على روایته لقول هؤلاء المشایخ العظماء فیه.
محمد بن سنان زاهری
کشی / از روایت بر می آید که در جمع اصحاب بوده و مذهب صحیحی دارد
رجال الکشی ص۵۴۶ : … و ذکر الفضل فی بعض کتبه الکذابون المشهورون أبو الخطاب و یونس بن ظبیان و یزید الصائغ و محمد بن سنان و أبو سمینه أشهرهم.
رجال الکشی ص۵۰۲ : علی بن الحسین بن داود القمی قال سمعت أبا جعفر الثانی ع یذکر صفوان بن یحیى و محمد بن سنان بخیر و قال رضی الله عنهما برضای عنهما فما خالفانی قط هذا بعد ما جاء عنه فیهما ما قد سمعته من أصحابنا
رجال النجاشی ص۳۲۸ : قال أبو العباس أحمد بن محمد بن سعید إنه روى عن الرضا علیه السلام قال و له مسائل عنه معروفه و هو رجل ضعیف جدا لا یعول علیه و لا یلتفت إلى ما تفرد به
فهرست الطوسی ص۴۰۷ : قد طعن علیه و ضعف
رجال الطوسی ص۳۶۴ : ضعیف
ابن الغضائری ج ۱ ص۹۲ : ضعیف غال یضع الحدیث لا یلتفت إلیه
الخلاصهللحلی ص۲۵۱ : قد اختلف علماؤنا فی شأنه فالشیخ المفید ره قال إنه ثقه و أما الشیخ الطوسی رحمه الله فإنه ضعفه و کذا قال النجاشی و ابن الغضائری قال إنه ضعیف غال لا یلتفت إلیه و روى الکشی فیه قدحا عظیما و أثنى علیه أیضا و الوجه عندی التوقف فیما یرویه فإن الفضل بن شاذان ره قال فی بعض کتبه إن من الکذابین المشهورین ابن سنان و لیس بعبد الله و رفع أیوب ابن نوح إلى حمدویه دفترا فیه أحادیث محمد بن سنان فقال إن شئتم أن تکتبوا ذلک فافعلوا فإنی کتبت عن محمد بن سنان و لکنی لا أروی لکم عنه شیئا فإنه قال قبل موته کل ما حدثتکم به لم یکن لی سماعا و لا روایه و إنما وجدته و نقل عنه أشیاء أخر ردیه ذکرناها فی کتابنا الکبیر.
سهل بن زیاد آدمی
ابنالغضائری ، ج ۱ ،ص۶۷ : کان ضعیفا جدا فاسد الروایه و الدین و کان أحمد بن محمد بن عیسى الأشعری أخرجه من قم و أظهر البراءه منه و نهى الناس عن السماع منه و الروایه عنه و یروی المراسیل و یعتمد المجاهیل
رجالال نجاشی ص۱۸۵ : کان ضعیفا فی الحدیث غیر معتمد فیه و کان أحمد بن محمد بن عیسى یشهد علیه بالغلو و الکذب و أخرجه من قم إلى الری و کان یسکنها
فهرست الطوسی، ص۲۲۸ : ضعیف
رجالال طوسی، ص۳۸۷ : ثقه
خلاصه حلی / سهل بغیر یاء بن زیاد الآدمی الرازی یکنى أبا سعید من أصحاب أبی الحسن الثالث علیه السلام اختلف قول الشیخ الطوسی رحمه الله فیه فقال فی موضع إنه ثقه و قال فی عده مواضع إنه ضعیف و قال النجاشی إنه ضعیف فی الحدیث غیر معتمد فیه و کان أحمد بن محمد بن عیسى یشهد علیه بالغلو و الکذب و أخرجه من قم إلى الری و کان یسکنها و قد کاتب أبا محمد العسکری علیه السلام على ید محمد بن عبد الحمید العطار المنتصف من شهر ربیع الآخر سنه خمس و خمسین و مائتین ذکر ذلک أحمد بن علی بن نوح و أحمد بن الحسین رحمهما الله. و قال ابن الغضائری: إنه کان ضعیفا جدا فاسد الروایه و المذهب و کان أحمد بن محمد بن عیسى الأشعری أخرجه عن قم و أظهر البراءه منه و نهى الناس عن السماع منه و الروایه عنه و یروی المراسیل و یعتمد المجاهیل.
معجم رجالال حدیث ج : ۸ ص : ۳۳۹ / … ثم إن سهل بن زیاد وقع الکلام فی وثاقته و عدمها فذهب بعضهم إلى وثاقته و مال إلى ذلک الوحید – قدس سره – و استشهد علیه بوجوه ضعیفه سماها أمارات التوثیق، و منها: أن سهل بن زیاد کثیر الروایه و منها روایه الأجلاء عنه، و منها: کونه شیخ إجازه و منها: غیر ذلک.
و هذه الوجوه غیر تامه فی نفسها و على تقدیر تسلیمها فکیف یمکن الاعتماد علیها مع شهاده أحمد بن محمد بن عیسى علیه بالغلو و الکذب
و شهاده ابن الولید و ابن بابویه و ابن نوح بضعفه و استثنائهم روایات محمد بن أحمد بن یحیى عنه فیما استثنوه من رجال نوادر الحکمه و شهاده الشیخ بأنه ضعیف و شهاده النجاشی بأنه ضعیف فی الحدیث غیر معتمد علیه فیه بل الظاهر من کلام الشیخ فی الإستبصار أن ضعفه کان متسالما علیه عند نقاد الأخبار فلم یبق إلا شهاده الشیخ فی رجاله بأنه ثقه و وقوعه فی أسناد کامل الزیارات و تفسیر علی بن إبراهیم، و من الظاهر أنه لا یمکن الاعتماد علیهما فی قبال ما عرفت بل المظنون قویا وقوع السهو فی قلم الشیخ
أو أن التوثیق من زیاده النساخ.
و یدل على الثانی خلو نسخه ابن داود من التوثیق و قد صرح فی غیر موضع بأنه رأى نسخه الرجال بخط الشیخ – قدس سره – و الوجه فی ذلک أنه کیف یمکن أن یوثقه الشیخ مع قوله: إن أبا سعید الآدمی ضعیف جدا عند نقاد الأخبار.
و کیف کان فسهل بن زیاد الآدمی ضعیف جزما أو أنه لم تثبت وثاقته.
نکته پایانی در برخورد با راویان تضعیف شده
آنچه از مطالب بیان شده گفتیم ، ابتداءً به ذهن می‌رسد که با توصیف رجالیون بزرگ از فردی مثل سهل بن زیاد که به ضعیف بودن آن تصریح شده و متهم به غلو است پس روایاتش فاقد اعتبار هستند در حالی که نمی‌شود سریعا چنین قضاوتی نمود. وقتی به کتاب کافی مراجعه می‌کنیم، می‌بینیم که نام سهل بن زیاد در ۱۹۱۸ حدیث یعنی تقریبا یک هشتم کتاب، آمده است.و نیز در مجموعه کتب اربعه نام ایشان ۲۵۶۷ بار آمده است. این نکته کار ما را با رجال سخت می‌کند. از طرفی می‌دانیم کتاب کافی از معتبرترین کتب روایی شیعه است و از طرفی فردی مانند سهل بن زیاد در کافی قریب به ۲۰۰۰ روایت دارد.
آنچه برای ما در تعامل با احادیث امثال سهل بن زیاد گره‌گشایی می‌کند توجه به میراث حدیثی شیعه و طریق قدماء شیعه در برخورد با روایت است که اگر ما خیلی ساده از کنار آن بگذریم، بسیاری از روایات اهل بیت علیهم السلام را کنار گذاشته‌ایم. اینجا است که فهم دقیق از سیر تکوّن میراث حدیثی شیعه اهمیت پیدا می‌کند. انشاءالله در جلسات بعدی پیرامون این مساله بیشتر بحث خواهیم کرد.
والحمدلله رب العالمین
