علم رجال، جلسه ۸
♦جانمایی درس♦
🗂 تتمه ادله مثبتین نیاز به علم رجال
🗂 ادله نافین نیاز به علم رجال
✅ صحت احادیث کتب اربعه
♦فهرست مطالب درس♦
۱- حجیت مجموعه احادیث کتب اربعه
♦متن درس♦
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین
اللهم صل علی محمد و آل محمد
شناخت راویان عامه
در جلسات گذشته ادله قائلین نیاز به علم رجال بحث شد و آخرین مطلب از ادله آنها، بحث شناخت راویان عامه است.
از جمله فوائد علم رجال شناخت راویان عامه است که شناخت آن اهمیت دارد. احتمال تقیه‌ای بودن روایتی که راوی آن از عامه باشد، بیشتر است و نیز در تعارض اخبار اگر راوی یکی از دو روایت از عامه باشد، آن روایت عمل نمی‌کنند. نقل از عامه‌ای که ثقه باشد در بین راویان مرسوم بوده. مرحوم شیخ طوسی رحمه الله در کتاب «العده» می‌نویسد:
«فأما إذا کان مخالفا فی الاعتقاد لأصل المذهب و روى مع ذلک عن الأئمه علیهم السلام نظر فیما یرویه. فإن کان هناک من طرق الموثوق بهم ما یخالفه وجب إطراح خبره.
و إن لم یکن هناک ما یوجب إطراح خبره، و یکون هناک ما یوافقه وجب العمل به.
و إن لم یکن من الفرقه المحقه خبر یوافق ذلک و لا یخالفه، و لا یعرف لهم قول فیه، وجب أیضا العمل به، لما روی عن الصادق علیه السلام أنه قال: «إذا نزلت بکم حادثه لا تجدون حکمها فیما رووا عنا فانظروا إلى ما رووا عن علی علیه السلام فاعملوا به»، و لأجل ما قلناه عملت الطائفه بما رواه حفص بن غیاث، و غیاث بن کلوب، و نوح بن دراج، و السکونی، و غیرهم من العامه عن أئمتنا علیهم السلام، فیما لم ینکروه و لم یکن عندهم خلافه.»[۱]
مرحوم شیخ طوسی می‌فرماید: اگر یکی از عامه (که مفروض است ثقه باشد) از حضرات معصومین علیهم السلام روایتی نقل کرد، به محتوای روایتش دقت می‌کنیم:
۱- اگر از طریق معتبری روایتی خلافش داشتیم، روایت عامه را کنار می‌گذاریم؛
۲- اگر خلافش روایت معتبری نداشتیم، و مؤیدش روایت داشتیم، به روایت عامه عمل می‌کینم (روایت عامه در کلیات مؤید دارد ولی در جزئیات ممکن است مطالب جدیدی داشته باشد پس اگر چه مؤید دارد ولی عمل به آن دارای ثمره است.)
۳- اگر خلافش یا مؤیدش روایت معتبری نداشتیم و در فقه امامیه قول شناخته شده‌ای در آن مساله نداشتیم (یعنی مثلا شهرت عظیمه و اجماعی نداشتیم)، باید به خبرش عمل کنیم.
مرحوم شیخ طوسی دو دلیل برای قول خود ذکر می‌کند:
الف) حضرت امام صادق علیه السلام فرمودند: اگر حادثه‌ای رخ داد و حکم آن را از روایاتی که از ما به شما رسیده، ندانستید به روایاتی که آنها (عامه) از حضرت امیرالمومنین نقل می‌کنند، عمل کنید.
ب) سیره علماء و روات امامیه اخذ روایت از راوی عامه بوده (به شرطی که خلافش روایت نداشته باشیم و قول شناخته شده‌ای هم خلافش نباشد).
برسی قول عدم نیاز به علم رجال
برخی از عالمان شیعه معتقدند نیازی به علم رجال نیست. اگرچه این بحثی است که اخباریین آن را پایه گذاری کردند ولی این اعتقاد اختصاص به اخباریین ندارد مثلا مرحوم فاضل تونی رحمه الله در کتاب وافیه می‌نویسد: «إذا عرفت هذا ، فنقول : إنا لما حصل لنا علم عادی بأن أخبار الکتب الاربعه مأخوذه من کتب معتمده بین الشیعه ، فنحن لا نحتاج إلى العلم بأحوال الرجال فیما لا معارض له ، وأما مع التعارض : فنحن نتفحص عما یحصل به رجحان أحد المتعارضین على الآخر عند النفس : من العرض على کتاب الله ، وعلى مذهب العامه ، ومن حال الراوی ، و کثرته ، و ثقته ، ونحو ذلک ، ولا شک فی حصول الرجحان عند النفس بسبب تعدیل المعدلین ، وإن ورد علیه ما ذکر من الشکوک ، ومن لم یحصل عنده رجحان بذلک ، فحکمه ما سیجیء فی بحث الترجیح ، إن شاء الله تعالى. فإن قلت : فعلى هذا تکون أخبار الکتب الاربعه قطعیه الصدور من المعصوم ، کما قال به المورد المذکور. قلت : لا یلزم من کون جواز العمل بهذه الکتب قطعیا ، کون أخبارها قطعیه الصدور من المعصوم … . »[۲]
ادله نافین نیاز به علم رجال
۱- حجیت مجموعه احادیث کتب اربعه
۱- تأثیر در علم رجال:
—آیا شهادت به صحت روایات داده‌اند یا نه؟
—اگر شهادت داده‌اند، آیا شهادتشان قبول است یا نه؟
—اگر شهادت داده‌اند، در چه محدوده‌ای شهادت را می‌پذیریم؟
۲- آشنایی با نگاه بزرگترین محدثین شیعه با روایات
۳- آشنایی با تاریخ حدیث شیعه و چگونگی و انگیزه تألیف مهمترین کتب روایی شیعه
۴- فرمایش برخی از اساتید: اجتهاد و فهم عمیق از دین نیاز جدی به تأمل در مقدمات کتب اربعه دارد.
انشاء الله جلسه بعدی وارد مقدمه کتاب کافی خواهیم شد.
والحمد لله رب العالمین
__________________________________
[۱] – العده فی أصول الفقه، ج۱، ص: ۱۴۹٫
[۲] – الوافیه فی الاصول، ص ۲۷۷٫
