تسمیت العاطس
احادیث کتاب کافی ، باب العطاس و التسمیت
احادیث کتاب کافی ج ۲ ص ۶۵۳
بَابُ الْعُطَاسِ وَ التَّسْمِیتِ
۱- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ جَرَّاحٍ الْمَدَائِنِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لِلْمُسْلِمِ عَلَى أَخِیهِ مِنَ الْحَقِّ أَنْ یُسَلِّمَ عَلَیْهِ إِذَا لَقِیَهُ وَ یَعُودَهُ إِذَا مَرِضَ وَ یَنْصَحَ لَهُ إِذَا غَابَ وَ یُسَمِّتَهُ «۱» إِذَا عَطَسَ یَقُولَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ* لَا شَرِیکَ لَهُ وَ یَقُولَ لَهُ یَرْحَمُکَ اللَّهُ فَیُجِیبَهُ فَیَقُولَ لَهُ یَهْدِیکُمُ اللَّهُ وَ یُصْلِحُ بَالَکُمْ وَ یُجِیبَهُ إِذَا دَعَاهُ وَ یَتْبَعَهُ إِذَا مَاتَ.
۲- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَهَ بْنِ صَدَقَهَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا عَطَسَ الرَّجُلُ فَسَمِّتُوهُ وَ لَوْ کَانَ مِنْ وَرَاءِ جَزِیرَهٍ وَ فِی رِوَایَهٍ أُخْرَى وَ لَوْ مِنْ وَرَاءِ الْبَحْرِ.
۳- الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُثَنًّى عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ یَزِیدَ وَ مُعَمَّرِ بْنِ أَبِی زِیَادٍ وَ ابْنِ رِئَابٍ قَالُوا کُنَّا جُلُوساً عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِذْ عَطَسَ رَجُلٌ فَمَا رَدَّ عَلَیْهِ أَحَدٌ مِنَ الْقَوْمِ شَیْئاً حَتَّى ابْتَدَأَ هُوَ فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ أَلَّا سَمَّتُّمْ إِنَّ مِنْ حَقِّ الْمُسْلِمِ عَلَى الْمُسْلِمِ أَنْ یَعُودَهُ إِذَا اشْتَکَى وَ أَنْ یُجِیبَهُ إِذَا دَعَاهُ وَ أَنْ یَشْهَدَهُ إِذَا مَاتَ وَ أَنْ یُسَمِّتَهُ إِذَا عَطَسَ.
۴- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَى قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ الرِّضَا ع فَعَطَسَ فَقُلْتُ لَهُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْکَ ثُمَّ عَطَسَ فَقُلْتُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْکَ ثُمَّ عَطَسَ فَقُلْتُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْکَ وَ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِذَا عَطَسَ مِثْلُکَ «۲»
______________________________
(۱) تسمیت العاطس و تشمیته: الدعاء له.
(۲) أی من المعصومین.
الکافی (ط – الإسلامیه)، ج۲، ص: ۶۵۴
نَقُولُ لَهُ کَمَا یَقُولُ بَعْضُنَا لِبَعْضٍ یَرْحَمُکَ اللَّهُ أَوْ کَمَا نَقُولُ قَالَ نَعَمْ أَ لَیْسَ تَقُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ قُلْتُ بَلَى قَالَ ارْحَمْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ «۱» قَالَ بَلَى وَ قَدْ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ رَحِمَهُ وَ إِنَّمَا صَلَوَاتُنَا عَلَیْهِ رَحْمَهٌ لَنَا وَ قُرْبَهٌ.
۵- عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا ع یَقُولُ التَّثَاؤُبُ مِنَ الشَّیْطَانِ «۲» وَ الْعَطْسَهُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.
۶- عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ أَبِی حَمَّادٍ قَالَ: سَأَلْتُ الْعَالِمَ ع عَنِ الْعَطْسَهِ وَ مَا الْعِلَّهُ فِی الْحَمْدِ لِلَّهِ عَلَیْهَا فَقَالَ إِنَّ لِلَّهِ نِعَماً عَلَى عَبْدِهِ فِی صِحَّهِ بَدَنِهِ وَ سَلَامَهِ جَوَارِحِهِ وَ إِنَّ الْعَبْدَ یَنْسَى ذِکْرَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى ذَلِکَ وَ إِذَا نَسِیَ أَمَرَ اللَّهُ الرِّیحَ فَتَجَاوَزَ «۳» فِی بَدَنِهِ ثُمَّ یُخْرِجُهَا مِنْ أَنْفِهِ فَیَحْمَدُ اللَّهَ عَلَى ذَلِکَ فَیَکُونُ حَمْدُهُ عِنْدَ ذَلِکَ شُکْراً لِمَا نَسِیَ.
۷- عِدَّهٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ یُونُسَ عَنْ دَاوُدَ بْنِ الْحُصَیْنِ قَالَ: کُنَّا عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَأَحْصَیْتُ فِی الْبَیْتِ أَرْبَعَهَ عَشَرَ رَجُلًا فَعَطَسَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع فَمَا تَکَلَّمَ أَحَدٌ مِنَ الْقَوْمِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَلَّا تُسَمِّتُونَ أَلَّا تُسَمِّتُونَ مِنْ حَقِ «۴» الْمُؤْمِنِ عَلَى الْمُؤْمِنِ إِذَا مَرِضَ أَنْ یَعُودَهُ وَ إِذَا مَاتَ أَنْ یَشْهَدَ جَنَازَتَهُ وَ إِذَا عَطَسَ أَنْ یُسَمِّتَهُ أَوْ قَالَ یُشَمِّتَهُ وَ إِذَا دَعَاهُ أَنْ یُجِیبَهُ.
۸- أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع نِعْمَ الشَّیْءُ الْعَطْسَهُ تَنْفَعُ فِی الْجَسَدِ وَ تُذَکِّرُ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قُلْتُ إِنَّ عِنْدَنَا قَوْماً یَقُولُونَ لَیْسَ لِرَسُولِ اللَّهِ ص فِی الْعَطْسَهِ نَصِیبٌ فَقَالَ إِنْ کَانُوا کَاذِبِینَ فَلَا نَالَهُمْ شَفَاعَهُ مُحَمَّدٍ ص.
۹- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ قَالَ: عَطَسَ رَجُلٌ
______________________________
(۱) لعل هنا سقطا أو السائل سکت عن الجواب.
(۲) تثاءب: استرخى فاه واسعا من غیر قصد.
(۳) فی بعض النسخ [فجالت].
(۴) فی بعض النسخ [فرض المؤمن].
الکافی (ط – الإسلامیه)، ج۲، ص: ۶۵۵
عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ ع فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ فَلَمْ یُسَمِّتْهُ أَبُو جَعْفَرٍ ع وَ قَالَ نَقَصَنَا حَقَّنَا ثُمَّ قَالَ إِذَا عَطَسَ أَحَدُکُمْ فَلْیَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ* وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ قَالَ فَقَالَ الرَّجُلُ فَسَمَّتَهُ أَبُو جَعْفَرٍ.
۱۰- عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ الْبَصْرِیِّ عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ ع إِنَّ النَّاسَ یَکْرَهُونَ الصَّلَاهَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فِی ثَلَاثَهِ مَوَاطِنَ عِنْدَ الْعَطْسَهِ وَ عِنْدَ الذَّبِیحَهِ وَ عِنْدَ الْجِمَاعِ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع مَا لَهُمْ وَیْلَهُمْ نَافَقُوا لَعَنَهُمُ اللَّهُ.
۱۱- عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِی خَلَفٍ قَالَ: کَانَ أَبُو جَعْفَرٍ ع إِذَا عَطَسَ فَقِیلَ لَهُ یَرْحَمُکَ اللَّهُ قَالَ یَغْفِرُ اللَّهُ لَکُمْ وَ یَرْحَمُکُمْ وَ إِذَا عَطَسَ عِنْدَهُ إِنْسَانٌ قَالَ یَرْحَمُکَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ.
۱۲- عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ أَوْ غَیْرِهِ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: عَطَسَ غُلَامٌ لَمْ یَبْلُغِ الْحُلُمَ عِنْدَ النَّبِیِّ ص فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ ص بَارَکَ اللَّهُ فِیکَ.
۱۳- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِذَا عَطَسَ الرَّجُلُ فَلْیَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ* لَا شَرِیکَ لَهُ وَ إِذَا سَمَّتَ الرَّجُلُ فَلْیَقُلْ یَرْحَمُکَ اللَّهُ وَ إِذَا رَدَدْتَ فَلْیَقُلْ یَغْفِرُ اللَّهُ لَکَ وَ لَنَا فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص سُئِلَ عَنْ آیَهٍ أَوْ شَیْءٍ فِیهِ ذِکْرُ اللَّهِ فَقَالَ کُلُّمَا ذُکِرَ اللَّهُ فِیهِ فَهُوَ حَسَنٌ «۱».
۱۴- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ نُعَیْمٍ عَنْ مِسْمَعِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ قَالَ عَطَسَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ: الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ* ثُمَّ جَعَلَ إِصْبَعَهُ عَلَى أَنْفِهِ فَقَالَ رَغِمَ أَنْفِی لِلَّهِ رَغْماً دَاخِراً.
۱۵- أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع مَنْ قَالَ إِذَا عَطَسَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ*-
______________________________
(۱) کانه تعلیل رجحان أصل التحمید و الدعاء لا خصوص هذه الاذکار.
الکافی (ط – الإسلامیه)، ج۲، ص: ۶۵۶
عَلَى کُلِّ حَالٍ لَمْ یَجِدْ وَجَعَ الْأُذُنَیْنِ وَ الْأَضْرَاسِ.
۱۶- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ أَوْ غَیْرِهِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: فِی وَجَعِ الْأَضْرَاسِ وَ وَجَعِ الْآذَانِ إِذَا سَمِعْتُمْ مَنْ یَعْطِسُ فَابْدَءُوهُ بِالْحَمْدِ.
۱۷- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَالِحِ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ عُثْمَانَ عَنْ أَبِی أُسَامَهَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ سَمِعَ عَطْسَهً فَحَمِدَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ صَلَّى عَلَى النَّبِیِّ ص وَ أَهْلِ بَیْتِهِ لَمْ یَشْتَکِ عَیْنَیْهِ وَ لَا ضِرْسَهُ «۱» ثُمَّ قَالَ إِنْ سَمِعْتَهَا فَقُلْهَا وَ إِنْ کَانَ بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ الْبَحْرُ.
۱۸- أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: عَطَسَ رَجُلٌ نَصْرَانِیٌّ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ لَهُ الْقَوْمُ هَدَاکَ اللَّهُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع فَقُولُوا یَرْحَمُکَ اللَّهُ فَقَالُوا لَهُ إِنَّهُ نَصْرَانِیٌّ فَقَالَ لَا یَهْدِیهِ اللَّهُ حَتَّى یَرْحَمَهُ.
۱۹- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَهَ بْنِ صَدَقَهَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا عَطَسَ الْمَرْءُ الْمُسْلِمُ ثُمَّ سَکَتَ لِعِلَّهٍ تَکُونُ بِهِ قَالَتِ الْمَلَائِکَهُ عَنْهُ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ* فَإِنْ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ* قَالَتِ الْمَلَائِکَهُ یَغْفِرُ اللَّهُ لَکَ قَالَ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْعُطَاسُ لِلْمَرِیضِ دَلِیلُ الْعَافِیَهِ وَ رَاحَهٌ لِلْبَدَنِ.
۲۰- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَى عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَى عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ حُذَیْفَهَ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ: الْعُطَاسُ یَنْفَعُ فِی الْبَدَنِ کُلِّهِ مَا لَمْ یَزِدْ عَلَى الثَّلَاثِ فَإِذَا زَادَ عَلَى الثَّلَاثِ فَهُوَ دَاءٌ وَ سُقْمٌ.
۲۱- أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْکُوفِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَمِّهِ یَعْقُوبَ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- إِنَّ أَنْکَرَ الْأَصْواتِ لَصَوْتُ الْحَمِیرِ «۲» قَالَ الْعَطْسَهُ الْقَبِیحَهُ.
______________________________
(۱) أی لم یشکها، یقال: اشتکى عضوا من اعضائه إذا شکاه
(۲) لقمان: ۱۹٫
الکافی (ط – الإسلامیه)، ج۲، ص: ۶۵۷
۲۲- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ یَحْیَى عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ عَطَسَ ثُمَّ وَضَعَ یَدَهُ عَلَى قَصَبَهِ أَنْفِهِ ثُمَّ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ* الْحَمْدُ لِلَّهِ حَمْداً کَثِیراً کَمَا هُوَ أَهْلُهُ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ خَرَجَ مِنْ مَنْخِرِهِ الْأَیْسَرِ طَائِرٌ أَصْغَرُ مِنَ الْجَرَادِ وَ أَکْبَرُ مِنَ الذُّبَابِ حَتَّى یَسِیرَ تَحْتَ الْعَرْشِ یَسْتَغْفِرُ اللَّهَ لَهُ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَهِ.
۲۳- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ رَوَاهُ عَنْ رَجُلٍ مِنَ الْعَامَّهِ قَالَ: کُنْتُ أُجَالِسُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع فَلَا وَ اللَّهِ مَا رَأَیْتُ مَجْلِساً أَنْبَلَ مِنْ مَجَالِسِهِ «۱» قَالَ فَقَالَ لِی ذَاتَ یَوْمٍ مِنْ أَیْنَ تَخْرُجُ الْعَطْسَهُ فَقُلْتُ مِنَ الْأَنْفِ فَقَالَ لِی أَصَبْتَ الْخَطَأَ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مِنْ أَیْنَ تَخْرُجُ فَقَالَ مِنْ جَمِیعِ الْبَدَنِ کَمَا أَنَّ النُّطْفَهَ تَخْرُجُ مِنْ جَمِیعِ الْبَدَنِ وَ مَخْرَجُهَا مِنَ الْإِحْلِیلِ ثُمَّ قَالَ أَ مَا رَأَیْتَ الْإِنْسَانَ إِذَا عَطَسَ نُفِضَ «۲» أَعْضَاؤُهُ وَ صَاحِبُ الْعَطْسَهِ یَأْمَنُ الْمَوْتَ سَبْعَهَ أَیَّامٍ.
۲۴- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص تَصْدِیقُ الْحَدِیثِ عِنْدَ الْعُطَاسِ.
۲۵- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا کَانَ الرَّجُلُ یَتَحَدَّثُ بِحَدِیثٍ فَعَطَسَ عَاطِسٌ فَهُوَ شَاهِدُ حَقٍّ.
۲۶- عِدَّهٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص تَصْدِیقُ الْحَدِیثِ عِنْدَ الْعُطَاسِ.
۲۷- عِدَّهٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَسِّنِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ زُرَارَهَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِذَا عَطَسَ الرَّجُلُ ثَلَاثاً فَسَمِّتْهُ ثُمَّ اتْرُکْهُ.
______________________________
(۱) النبل بضم النون: الذکاء و النجابه و الفضل و کمال الجسم. و النبیل: ذو النجابه و فی بعض النسخ [أنبل من مجالسته].
(۲) أی تحرک.
ترجمه احادیث از ترجمه مرحوم کمره‌ای
۱- امام صادق (ع) فرمود:
مسلمان بر مسلمان حق دارد که برخورد به او سلام دهد و در بیمارى، از او عیادت کند و پشت سرش براى او خیر خواهى کند و چون عطسه کند خودش مىگوید: «
الحمد للَّه رب العالمین لا شریک له»
و به او مىگوید در جواب عطسهاش:
«یرحمک اللَّه»
پس او جوابش را مىگوید به این عبارت:
«یهدیکم اللَّه و یصلح بالکم».
و هر گاه از او دعوت کرد، او را اجابت کند و هر گاه مرد دنبال جنازه او برود.
۲- رسول خدا (ص) فرمود:
هر گاه مردى عطسه زد، به او تسمیت گوئید گرچه از پس جزیره باشد، و در روایت دیگر است گر چه از پس دریائى باشد.
۳- از اسحاق بن یزید و معمر بن زیاد و ابن رئاب، گویند:
أصول الکافی / ترجمه کمرهاى، ج۶، ص: ۵۳۷
ما در نزد امام صادق (ع) نشسته بودیم که ناگاه مردى عطسه زد و کسى به او هیچ جوابى نداد تا آن حضرت آغاز سخن کرد و فرمود: چرا به او تسمیت نگفتید، راستى از حق مسلمان است بر مسلمان که چون بیمار شود، او را عیادت کند و چون دعوتش کند، از او بپذیرد و چون بمیرد، بر سر جنازه او حاضر شود و چون عطسه زند، او را تسمیت گوید.
۴- از صفوان بن یحیى، گوید: من نزد امام رضا (ع) بودم و عطسهاى زد، من به او گفتم: صلى اللَّه علیک، باز عطسه زد و گفتم:
صلى اللَّه علیک، و باز عطسه زد و گفتم: صلى اللَّه علیک، و به او گفتم: قربانت، چون مانند توئى (امام معصوم) عطسه زند بگوئیم مانند آنکه به یک دیگر مىگوئیم: یرحمک اللَّه، یا بگوئیم آنچه من مىگویم؟ فرمود: آرى، مگر نگفتى:
صلى اللَّه على محمد و آله
؟ گفتم: چرا، فرمود: یعنى
ارحم محمداً و آل محمد
، فرمود: آرى، محققاً خدا صلوات داده است بر او و به او مهربانى کرده و همانا که صلوات ما بر آن حضرت، رحمت براى خود ما است و تقرّب به خدا است.
۵- از احمد بن محمد بن ابى نصر، گوید: از امام رضا (ع) شنیدم مىفرمود: دهن یاوه از شیطان است و عطسه از طرف خداى عز و جل است.
۶- از صالح بن ابى حماد، گوید: از عالم (امام کاظم ع) در باره عطسه پرسش کردم و از سبب ذکر حمد براى آن در پاسخ فرمود: راستى خدا را بر بندهها نعمتها است در تندرستى و سلامت
أصول الکافی / ترجمه کمرهاى، ج۶، ص: ۵۳۹
اندام او، و راستى بنده، خدا عز و جل را به حساب بخشنده این نعمتها فراموش مىکند و چون فراموش کرد، خدا به باد دستور مىدهد که در تنش گذرد و از بینیش برآید، پس بر این خدا را حمد کند و حمدش در این گاه شکر و جبران فراموشى است.
۷- از داود بن حصین، گوید: ما جمعى در حضور امام صادق (ع) بودیم و من تا ۱۴ مرد را در اطاق بر شمردم، امام صادق (ع) عطسه زد و کسى از حاضران سخنى نگفت، امام فرمود:
آیا تسمیت نگوئید؟ آیا جواب عطسه ندهید؟ (تسمیت گوئید، باید جواب عطسه را بگوئید خ ل) از حق مؤمن بر مؤمن این است که هر گاه بیمار شد، او را عیادت کند، و هر گاه مرد، بر سر جنازهاش حاضر شود، و هر گاه عطسه زد، او را تسمیت گوید (به او گوید: یرحمک اللَّه) و هر گاه از او دعوت کرد، بپذیرد.
۸- از جابر، گوید: امام باقر (ع) فرمود:
چه خوب چیزى است عطسه، براى تن سودمند است و خدا عز و جل را هم به یاد مىآورد، گفتم: نزد ما مردمى هستند که مىگویند: براى رسول خدا (ص) در عطسه بهرهاى نیست، فرمود:
اگر دروغ گویند، شفاعت محمد (ص) بدانها مرساد.
۹- ابن ابى عمیر، از یکى از اصحابش، گفت: مردى در حضور امام باقر (ع) عطسه زد و گفت: الحمد للَّه، و امام باقر (ع) به او جواب نداد و فرمود:
أصول الکافی / ترجمه کمرهاى، ج۶، ص: ۵۴۱
از حق ما کاست، سپس فرمود: هر گاه یکى از شماها عطسه زند بگوید:
الحمد للَّه رب العالمین و صلى اللَّه على محمد و اهل بیته
، گوید: آن مرد این ذکر را گفت و امام باقر (ع) هم به او جواب عطسه را داد.
۱۰- از فضیل بن یسار، گوید: به امام باقر (ع) گفتم:
راستى مردم صلوات بر محمد و آلش را در سه جا بد مىدارند: گاه عطسه و هنگام سر بریدن و در وقت جماع.
امام باقر (ع) فرمود: چه دردى دارند، واى بر آنها نفاق کردند، خدا لعنتشان کند.
۱۱- از سعد بن ابى خلف که امام باقر (ع) را شیوه این بود که: چون عطسه مىزد، به او گفته مىشد: یرحمک اللَّه، مىفرمود:
یغفر اللَّه لکم و یرحمکم
، و هر گاه انسانى در برش عطسه مىزد، مىگفت: یرحمک اللَّه عز و جل.
۱۲- از امام صادق (ع) که:
یک پسر نابالغ نزد رسول خدا (ص) عطسه زد و گفت:
الحمد للَّه، و پیغمبر (ص) به او گفت:
بارک اللَّه فیک
. ۱۳- از محمد بن مسلم، از امام باقر (ع)، فرمود:
چون کسى عطسه زند، بگوید:
الحمد للَّه [رب العالمین] لا شریک له، و هر کس جواب عطسه دهد، بگوید: یرحمک اللَّه
، و
أصول الکافی / ترجمه کمرهاى، ج۶، ص: ۵۴۳
هر گاه ردّ کند (ردّ کنى) باید بگوید:
یغفر اللَّه لک و لنا.
زیرا از رسول خدا (ص) در خواست شد از آیه یا کلامى که در آن ذکر خدا باشد، در پاسخ فرمود: هر جملهاى که ذکر خدا در آن باشد خوب است.
۱۴- از مسمع بن عبد الملک، گوید: امام صادق (ع) عطسه زد و گفت:
الحمد للَّه رب العالمین
، و سپس انگشتش را بر بینى خود نهاد و گفت: بینیم براى خدا به زبونى بر خاک است.
۱۵- امیر المؤمنین (ع) فرمود:
هر کس که هنگام عطسه خود گوید:
الحمد للَّه رب العالمین على کل حال
، درد گوش و دندان نیابد.
۱۶- از امام صادق (ع)، فرمود:
در باره درد دندان و گوش، هر گاه شنیدید کسى عطسه زند، با حمد خدا با او آغاز سخن کنید.
۱۷- از ابى اسامه، گوید: امام صادق (ع) فرمود:
هر که عطسهاى شنود و حمد خداى عز و جل کند، صلوات بر پیغمبر و خاندانش فرستد، از درد چشم و دندانش ننالد.
سپس فرمود: اگر آن را شنیدى، آن ذکر را بگو گرچه میان تو و آن، دریا باشد.
أصول الکافی / ترجمه کمرهاى، ج۶، ص: ۵۴۵
۱۸- از یکى از اصحابش، گوید: مردى ترسا در نزد امام صادق (ع) عطسه زد، حاضران به او گفتند: هداک اللَّه.
پس امام صادق (ع) فرمود: [بگوئید]
یرحمک اللَّه
، گفتند: او ترسا است، فرمود: تا خدا به او رحم نکند، او را هدایت نکند.
۱۹- از امام صادق (ع) که رسول خدا (ص) فرمود:
هر گاه مرد مسلمانى عطسه زند و براى مانعى خاموش بماند، فرشتهها از طرف او گویند:
الحمد للَّه رب العالمین
، و اگر خود گوید:
الحمد للَّه رب العالمین
، فرشتهها گویند:
یغفر اللَّه لک.
فرمود: رسول خدا (ص) فرموده است: عطسه در بیمار نشانه بهبودى است و براى تن، آسایش است.
۲۰- امام صادق (ع) فرمود:
عطسه براى همه تن سودمند است تا از سه بار فزون نباشد، و اگر از سه بار فزود، درد و بیمارى باشد.
۲۱- از ابى بکر حضرمى، گوید: از امام صادق (ع) از تفسیر قول خدا عز و جل پرسیدم (۱۹ سوره لقمان): «راستى که زشتترین آوازها بانگ خر است».
أصول الکافی / ترجمه کمرهاى، ج۶، ص: ۵۴۷
فرمود: عطسه ناهموار باشد.
۲۲- از امام صادق (ع)، فرمود:
هر که عطسه زند و سپس دستش را بر تیغه بینى خود نهد و بگوید: «
الحمد للَّه رب العالمین (الحمد للَّه) حمداً کثیراً کما هو اهله و صلى اللَّه على محمد النبىّ و آله و سلم»
از سوراخ چپ بینى او پرندهاى خردتر از ملخ و بزرگتر از مگس برآید و تا زیر عرش برود، تا روز رستاخیز براى او آمرزش جوید.
۲۳- مردى از عامه، گوید: من با امام صادق (ع) همنشین بودم و نه به خدا سوگند که مجلسى ارجمندتر از مجالس او ندیدم گوید: یک روزى به من فرمود: عطسه از کجا بر مىآید؟ من گفتم:
از بینى، در پاسخ من فرمود: به خطا رسیدى، من گفتم: قربانت از کجا بر مىآید؟ فرمود: از همه تن، چنانچه نطفه هم از همه بدن برآید، گرچه از آلت مردى در آید، سپس فرمود: آیا نبینى که چون انسان عطسه زند، همه اندامش تکان خورند و کسى که عطسه زند تا هفت روز از مرگ برهد.
۲۴- رسول خدا (ص) فرمود:
نشانه راستى باز گوئى هنگام عطسه زدن است.
أصول الکافی / ترجمه کمرهاى، ج۶، ص: ۵۴۹
۲۵- از امام صادق (ع) که رسول خدا (ص) فرمود:
هر گاه مردى حدیثى مىگوید و کسى عطسه زند هم، او گواه درستى آن حدیث باشد.
۲۶- امام صادق (ع) فرمود: رسول خدا (ص) فرموده است:
راست بودن حدیث، از عطسه معلوم شود.
۲۷- از زراره، از امام باقر (ع) فرمود:
هر گاه مردى عطسه زد، تا سه بار به او جواب گو و سپس او را واگذار (یعنى دربار سوم حق او ادا شده است و در بیش از آن اگر جواب گوید احسانى کرده است)
